Nhà trình tường là kiến trúc phổ biến ở miền núi phía bắc nước ta nhưng người Hà Nhì thì xây dựng đặc biệt ở chỗ mỗi nhà được làm theo dạng hình vuông với bốn mái hình chóp, trên phủ rơm làm từ cỏ tranh hoặc gần đây hiện đại hơn đã phủ mái ngói hoặc mái phi-brô xi-măng.
Nhà trình tường được làm bằng đất, móng nhà được làm bằng đá chắc chắn để tránh chân tường bị ẩm ướt, tạo độ bền cao, không bị sụt lún theo năm tháng. Đặc biệt, nó có thể thích ứng với khí hậu, mát mẻ vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông.
Một ngôi nhà thường rộng 60-80m2 vuông vức nhưng tường đã dày đến 40-60cm với chiều cao 4-5m. Ở chính giữa là cổng "tò vò" lối vào nhà chính, bên hông có thể mở lối phụ ra chuồng trâu, bò nằm kế bên nhà.
Những ngày giữa tháng 11, có mặt tại thôn Lao Chải, xã Trịnh Tường, huyện Bát Xát, phóng viên dễ dàng cảm nhận khí hậu mát mẻ, cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ, những căn nhà trình tường làm bằng đất với mái cỏ gianh hoặc rơm rạ, phủ đầy rêu phong nằm san sát nhau tạo thành một khung cảnh thanh bình, yên ả.
Đang phơi những hạt đỗ trước hiên nhà, bà Ly Xe Gù, thôn Lao Chải, xã Trịnh Tường cho biết, đây là ngôi nhà trình tường truyền thống của gia đình, mái nhà được lợp bằng cỏ gianh từ nhiều năm nay, mỗi lần du khách thập phương đi qua đều ghé thăm tham quan, chụp ảnh lưu niệm.
Nắm bắt được nhu cầu lưu trú của khách du lịch ngày càng tăng, những năm gần đây, nhiều hộ dân người Hà Nhì tại một số xã như Trịnh Tường, Y Tý của huyện Bát Xát đã sửa sang lại căn nhà trình tường truyền thống của gia đình mình làm dịch vụ homestay đón khách du lịch để tăng thu nhập.
Đặc biệt, tại xã Y Tý, huyện Bát Xát, địa phương đang phát triển mạnh du lịch cộng đồng gắn với phát huy giá trị văn hóa truyền thống, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, trải nghiệm.
Đến Y Tý, ngoài việc chiêm ngưỡng vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng, cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp và những con người thân thiện, mến khách. Du khách có thể ngắm những ngôi nhà trình tường theo nguyên mẫu của người Hà Nhì.
Ông Sẩn Cấu Vù, Trưởng thôn Choản Thèn, xã Y Tý, huyện Bát Xát - cho biết, thôn Choản Thèn hiện có 62 hộ, với hơn 300 nhân khẩu, 100% là đồng bào dân tộc Hà Nhì. Hiện nay, bà con trong thôn đang bảo tồn những ngôi nhà trình tường gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Nhiều hộ trong thôn có điều kiện đã mở Homestay nhà trình tường đón khách du lịch. Qua đó, góp phần nâng cao thu nhập, gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc ở địa phương.
Trong khi đó, ông Tao Văn Sinh - Chủ tịch UBND xã Y Tý cho biết, địa phương phối hợp với các ngành chức năng để quy hoạch, nhằm bảo tồn những giá trị truyền thống của người Hà Nhì đối với những ngôi nhà trình tường truyền thống. Trong việc phát triển du lịch, chính quyền cùng bà con đang cố gắng giữ nguyên hiện trạng, không để bị phá vỡ kết cấu. Từ đó tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân từ phát triển du lịch.
